Luisteren met je ogen
Tel de decibels
De luidheid van de piekfrequenties van een geluidssignaal drukken we uit in waarden die we decibels, dB, noemen. Dit systeem hebben we te danken aan Alexander Graham Bell, vandaar de naam.
Met de komst van digitaal hebben we hier een verscherping op aangebracht, wat we dBFS noemen: decibels gerelateerd aan de volledige schaal (Full Scale, vandaar de FS). Dit zijn we gaan doen omdat in het digitale domein er een maximum geldt, de bovengrens voor het hardst mogelijke signaal, namelijk 0 dBFS. Daarom drukken we alles uit in een negatieve waarde: vanaf 0 dBFS naar lager. Een signaal met een piek volume op -3 dBFS ligt zodoende dus 3 decibel onder het digitale maximum van 0 dBFS.
In Reaper heb ik de meters zo ingesteld dat naast elk kanaal aan de rechterkant de gemiddelde luidheid in LUFS-S wordt getoond. Over de uitleg van dit begrip straks meer. Deze waarde wordt getoond via een verticale meter met een waarde daarbij. Zo kan ik met mijn ogen aflezen wanneer de audio te hard, te zacht of precies goed is.
Hetzelfde geldt voor de Master Fader in Reaper. De buitenste twee staven tonen de gemiddelde waarde (LUFS-S) en in het midden worden de pieken uit het signaal weergegeven in dBFS.
LUFS-S staat voor LUFS Short-Term, een meting van 3 seconde dat de gemiddelde geluiddruk uitdrukt zoals ons menselijke gehoor die waarneemt. Binnen Reaper is mijn ijkpunt voor stemmen qua luidheid -20 LUFS-S. Dit betekent dat ik mijn audio items zo balanceer dat ze in solo een output genereren van -20 LUFS-S. In al mijn podcastafleveringen, dat zijn er inmiddels honderden, klinken zodoende alle stemmen precies even hard.
Help! Ons gehoor is een janboel!
Ik kan het niet mooier maken… helaas kent ons gehoor geen evenwichtige frequentiecurve. Zo nemen wij lage en hoge frequenties als minder hard waar dan de frequenties die in het middengebied liggen.
In een plaatje uitgedrukt ziet ons gehoor er zo uit qua frequentiecurve:
En tel daarbij op dat geen mens gelijk is. Kortom, het meten van geluid middels onze oren is op zijn zachtst gezegd een subjectieve hobby te noemen.
LUFS is een systeem dat rekening houdt met dat problematisch gekleurde gehoor van ons. Die norm is door de European Broadcasting Union tot stand gekomen.
Zodoende zijn de waardes die de LUFS methodiek ons biedt heel betrouwbaar (in veel gevallen betrouwbaarder dan ons eigen gehoor 😀). Menig podcastmaker is er bekend mee en exporteert/mastert zijn podcast braaf op -16 LUFS Integrated (Integrated = de gemiddelde luidheid van de gehele aflevering). Dit zorgt ervoor dat de podcastafleveringen onderling niet teveel in volume van elkaar verschillen zodat de luisteraar de volumeknop niet hoeft te verstellen.
Zodoende kom ik tot dit heilige drietal Ter Onderbouwing Van Het Hoormatige:
het meten van de piekfrequenties uitgedrukt in dBFS
het meten van de gemiddelde geluidsdruk middels LUFS-S (Short Term, 3 sec)
het meten van de gemiddelde geluidsdruk middels LUFS-I (Integrated, volledige track)
Het signaal grafisch afbeelden
Vrijwel alle DAW software (Digital Audio Workstation) zal de golfvormen van het geluidsignaal grafisch op het scherm tonen middels het aanduiden van de amplitude. Helaas is daar alleen de geluidssterkte/volume aan af te lezen. Dat ziet er normaliter zo uit:
Een ervaren geluidsnerd ziet direct wanneer de pieken begrensd zijn door een limiter. En een signaal zonder veel pieken valt op als een gecompressed signaal.
Ook vervormd geluid pik je er gelijk uit via de geblokt ogende pieken (vaak ook het gevolg van brickwall peak limiters), zoals hier duidelijk te zien is:
Het nadeel van deze grafische voorstelling is dat we alleen de luidheid van de pieken zien maar geen indruk hebben om welke frequenties het gaat.
Reaper biedt gelukkig vele modernistische mogelijkheden om de grafische voorstelling van de amplitude met visuele aanduidingen uit te breiden. Zo kunnen de golfvormen ook worden weergegeven met een kleur voor Short-Term Loudness (LUFS-S).
Zoals ik hierboven al verklapte is mijn ijkpunt -20 LUFS-S en dit zie ik ook in de golfvormen terug. Als de -20 LUFS-S grens wordt overschreden zal de golfvorm naar oranje ingekleurd worden weergegeven.
Dit biedt mij dus directe visuele feedback zodat ik weet of een signaal te hard, te zacht, of precies goed is.
Reaper bevat nog veel meer mogelijkheden om de golfvormen grafisch af te beelden. Teveel om op te noemen eigenlijk. De stand Spectral Peaks wil ik niet onvermeld laten. Deze geeft de pieken in het signaal een kleurtje om te tonen om welke frequenties het gaat.
Reaper biedt ook de mogelijkheid om de golfvormen als Spectrogram weer te geven. De optie om daar ook de Peaks bij af te beelden vind ik het handigst, omdat je dan én Peak én Spectrogram ziet:
Een spectrogram toont de aanwezigheid van frequenties in een signaal. Op deze manier kunnen we zelfs frequenties waarnemen die we niet kunnen horen. Zo is het voor de meesten van ons lastig om hoge tonen boven de 17 kHz waar te nemen. In een spectrogram ga je die wel terug zien.
En wat ook handig aan een spectrogram is, is dat je het ritme en sterke accenten erin kunt zien. Hier een stukje audio dat een ritmische pulse bevat die duidelijk zichtbaar is:
Dat is handig als je er bijvoorbeeld andere audio sync mee wilt leggen, bijvoorbeeld als je lekker met muziek-stems aan het knoeien bent.
De output meten middels een frequency analyzer
De meeste moderne EQ plugins tonen ons via een frequency analyzer wat de impact is van het gebruik van de EQ. We zien dan grafisch weergegeven wat de EQ doet. Een soort golfslag van frequenties.
Ik gebruik in mijn monitoring in Reaper een losse frequency analyzer hiervoor: de plugin Prism van Tokyo Dawn Records. Deze kan zoveel, daar zou ik een heel artikel aan kunnen wijden. Maar om kort te gaan toont de plugin een precies beeld van What’s Going On in het geluid. Ik kan dankzij zo’n frequency analyzer zien of een stem mooi gebalanceerd klinkt of te dof of te schel is. Hoe ik dat doe? Door te kijken of de frequenties zich gelijkmatig gedragen in het gebied 100 - 5 kHz en geen pieken vertonen op bepaalde frequenties. Is dat wel het geval dan zal ik dat met EQ en/of bijvoorbeeld een de-esser dat frequentiegebied glad proberen te strijken.
Een slecht klinkende stem is altijd het gevolg van rottige piek-frequenties. En naast dat een getraind oor dat direct zal horen zal een frequency analyzer je dat ook klip en klaar laten zien.
Met het bovenstaande wil ik overigens niet zeggen dat het een vervanger voor het luisteren is. Het is een aanvulling daarop. Een essentiële aanvulling.
Horen + Meten = Weten.